گلیم قشقایی

گلیم بافی

از چپ به راست:

1: گلیم بافی به شیوه تار از روی دو پود

2:گلیم بافی به شیوه تار از روی سه پود

3: گلیم بافی به شیوه ساده

گلابتون در دو منطقه از دیر باز تهیه و تولید میشود که به نام محل تولید شهرت داردگلابتون اصفهانی-گلابتون هندی 

در ابتدا برای بافت قالی باید از گلیمک یا ساده بافی استفاده کرد که بیانگر قدمت گلیم بافی و مطالع روی زربفت را پدید می اورد.

از وسایل بافت در بهشهر که تاریخی حدود 600 سال قبل از میلاد را با خود دارد .میتوان درک نمود که  زربفت -گلیم-گوبلن-پارچه

که از تار (نخهای طول)ابریشم- پشم-کرک-پنبه 

و 

پود(نخهای عرض) که از ابریشم- پنبه- پشم-کرک-و گلابتون( رشتهای بسیار نازک که مغز ان از ابریشم و روکش ان از طلا یا نقره می باشد.که در ایران به سبک  لهستانی مدتی شهرت یافت. زیرا پادشاه لهستان برای ازدواج ولیعهد خود با لیتوانی قالیهای به پادشاه ایران -صفویه سفارش داد که چله و پود ان ابریشم و طلا می باشد.)

در ابتدا قالی بافته میشود و سبب حفظ تراکم نخها ی باقت گره قالی می شود.تراکم حاصله از بافت قالی یا چگالی پرزها با گلیمک کنترل میشود.

زربفت ایرانی را برای حفظ نقل و انتقال صلیب مقدس تا اروپا را نتخاب نمودند.

در موزه لیون فرانسه  چند تکه از این زربفت ها نگهداری میشود.

قالی پازریک

غار لاسکو

گوزن زرد ایرانی

تصویر حیوانی زیبا که در نهایت متانت با سری رو به پایین در حاشیه قالی در چهارمین قسمت از پنج  حاشیه

پیام قالی اول گورهای منجمد سیبری چه به ما می گوید؟
در قالیهای ایرانی اساسا حفاظت از محیط زیست مطرح شده است.
در قالیپازریک پیامی نهفته است که نیاز به بقا حرکت در چرخه درست طبیعت است نه برهم زدن ان.
تاکید باستانشناسان بر روی تصویری که متعلق به کدام ملت است بیانگر رشد معنوی و اصالت ان ملت را میرساند.
در قالیهای ایرانی بخصوص پازریک نقش گوزن که امروزه در اسیا بندرت دیده میشود نماد حرکت لحظه به لحظه چرخه خلقت را به عقربه های ساعت تشبیه کرده است .
در انزمان ساعت به شکل امروزی وجود نداشت اما درک از زمان و حرکت پیشرفته طبیعت که انسان با شتاب خود را برساندتا در چرخه بماند نه انکه چرخه را بر هم زده تا خود بماند!!

'گره ترکی یا گره چادر نشینان

این گره د ر بین چادر نشینان بوده است و حکایت از سفرها دارد.

گره پازریک از این نوع می باشد.

در گورهای منجمد سیبری گرچه راهگشای هزاران شناسای هنر ایرانی است اما گوزنهای نپاد زرد و گلهای سرخ و اسبان جنگی با نوع دیگری از گره های قالی بافته شده است . 

در قالی پازریک در حاشیه حرکت گوزنها را به حرکت عقربه ساعت شناخته و سواران را نیز در همان مسیر می بینیم.

چرخه حیات و فراگیری از طبیعت گرایی از اهل طبیعت همیشه نیاز بشر بوده است.

در گور دیگری بافتی مانند گوبین است که تصویری متفاوت با دیگر اثار را دارد.

گره در بافت قالی از جایگاه خاصی برخوردار است.گره به دو دسته اصلی به نام فارسی (نامتقارن)و ترکی متقارن تقسیم میشود. اما بنابر تحقیقات دانشمندان قالی دیگر که منقوش به گوزن اسیایی و گلهای سرخ و اسبان جنگی است و در باشادار bashadar بدست امده متفاوت از دو نوع یاد شده می باشد.

در قالی پازریک بستن دم حیوانات دارای گره اشوری است که نوع ان را در کتیبه های تخت جمشید و یا صحنه شکارگاه بشقاب نقره کاری که از  حفاریها در جیحون بدست امده این گره دیده میشود.

به روایت گزنفون در کوروش نامه و تحقیقات دانشمندان در گورهای منجمد سیبری قالی پرز دار ویژه پارسیان بوده است.

و نوعی قالی در همان مناطق بافته میشده است که در گفته های پوپ ارتور ابهام مشخص شده است.

نوع نیاز طرح و همخوان بودن با تارهای چله قالی نیاز به کاربرد گره های گوناگون را دارد.برتری بافت زمانی مشخص میشود که استقامت در برابر دوران دورانی روزگار داشته باشد.

انچه که ما را بسوی ابداع گره های قالی بافی می کشاند استفاده بهینه و دید وسیع از کنار هم قرار گرفتن ابزار کار است. که حتی اقوام وحشی را به نوعی دلبستگی به این هنر کشانده است.

 معمارانی که برای استحکام و زیبایی  ابزاری را تضاد محسوسشان در خلق اثر محو مینمایند.

و این امر درکلیه هنرها  به اشکاراحس میشود.

سئنا

در زبان ایران باستان به خانواده دانشمدان گفته میشد.

در دوره هخامنشیان گزنفون از وجود دانشگاهی به نام پازارگاد در روبروی کاخ کوروش نام می برد.

اما پیشتر از ان مکتب به نام مکتب اکباتان بوده است که فروهر پارسا سئنا پور اهوم ستوت را درود می فرستیم که با یک صد شاگرد به روی زمین زندگی کرد.

پلوتارک گذشته نگار یونانی در کتاب خود از زبان تمستو کلس سردار یونانی که به مکتب سده اکباتان راه یافتمی گوید:

هم وندان(اعضا) این مکتب صد تن بودند وارد شدن به میان انان بسیار دشوار بود و هرکسی را دانش و توان همراهی با انان نبود.

دانش های مغانی مانند فلسفه- ستارهشناسی-گیتی شناسی و .................................  بوده است

پست ترین دانش اموختگان این مکتب در اسیای صغیر فیثاغورث حکیم بزرگ یونانی را اموزش دادند.

مکتب اکباتان 600 سال پیش از میلاد یادگار مکتب سئنا بوده است.

مکتبی که به راستی از مکتب مزدیسنا سیراب شده بود.

حال اگر قالی پازریک را به شکل یک صورت مسئله دراوریم نتیجه چه میشود؟

 غارهای یافته که دوران پارینه سنگی جدید را حکایت میکندو غار کلماکره به معنای جایگاه کل(بز کوهی)

در استان لرستان که مرکز تولید تکوک در دوران هخامنشیان بوده است که امروزه به نام ریتون که یونانی است خوانده میشود.

پارشمن و پاپیروس که از چرم و نوعی گیاه به نام پاپیروس بوده است  در حدود 2000 سال پیش از میلاد مسیح مورد استفاده ایرانیان و مصریان که از ناحیه مصر سفلی بدست می اوردند بوده است . قدری دورتر لیقه و خرده ابریشم با طرح پارچه ابریشم برای نوشتن سطحی مناسب به شمار می رفته است.

سومری ها 4000 سال پیش از میلاد بر لوح های گلی می نوشتند و مردم باستان از سنگ -چوب و لوح های گلی استفاده میکردند.

وجود تصاویری در غار لاسکو 

مبهم دانستن تاریخچه تهیه نقشه های هنری  بویژه قالی که از محاسبه دقیق بر خوردار است 

کم رنگ مینماید.

کاغذ یا کاغد واژه ایست پارسی که ذکر این واژه یا ورق در کتب قیمی عربی فراوان دیده میشود.( ویکی پدیا)

در زمان شاه طهماسب صفوی کاغذ مشهوری به نام ابری از هندوستان به ایران فرستاده شد.

و یا نامهای که پادشاه هند به انوشیروان فرستاد از برگ پوست و درختان  بود.

انچه که در تهیه نقشه قالی در دوران باستان مهم است محاسبه ان است .

براستی چه کسانی این محاسبه را انجام میدادند؟!

خود رنگ سیستان و قالی بلوچستان را نیز در تقسیم بندی داخلی در نقشه های ایلیاتی که اااز محیط زیست بافنده الهام گرفته میشده است قرار میدهند.
نقشه های ایلیاتی هنوز در دسته اول به واسطه حفظ ارزشها قرار دارند.

 نمد پرز دار:

این نوع نمد  همانگونه که از نام و شکل ظاهری ان مشخص میشود پرز  است.

این نوع  نمد امروزه نیز کم بافت وویژه مناطق خاصی می باشد.

پشم این نمد از بهترین و نرمترین تهیه میشود .زیرا بلندی پرز باید نرم و لطیف باشد.

شاید در همین نوع بتوان به تهیه قالی نیز رسید.

نقشه این نمد سنتی می باشد. رنگهای زیبا ان قرمز-کرم-سبز و بنفش می باشد.

حاشیه نمد نمایانگر ارامشی در ظهور فصل سرما است. گرما مطلوبی که در سرمای خراسان نیاز به داشتن زیر اندازی مطمئن را در بر دارد.

نقش داخل ان امید به رسیدن بهار و غلبه بر سرما را بیان میکند.

رنگها کاملا طبیعی بوده است. 

رنگ کرم را از پوست انار-برگ مو-روناس و زاج سقید بدست اورده اند.

سبز را زرد کرمی-ابی کرمی-کرم کرمی و جوهر لیمو میتوان ساخت.

روناس گیاهی قدیمی و رنگ ساز برای قرمز بکار می رود.

بنفش یا قرمز دانه: حشرهای به نام قرمز دانه که بروی گیاهان می باشد .ان را سائیده و در حمام رنگ به همراه مدت 45 دقیه جوشانده و سپس با محلول رقیق صابون در حالت اب گرم شسته -اب کشیده و خشک میکنند.

قرمز دانه ای که با دندانه بیکرومات همراه باشد(روشی که بعد از رنگ برای رنگ های بسیار روشن انتخاب میشود)پشم را به رنگ قرمز مایل به بنفش در می اورد. سییر بودن ان با 10%    رنگ-3%اسید اگزالیک بروی خامه پشمی که قبلا با 3% بیکرومات کلسیم دندانه شده است بدست می اید.

قرمز دانه های مشهور ایران-لهستان-مکزیک   نیز می باشند.

دندانه دادن یا مواد کمک کننده:مواد کانی مانند کلرورها -سولفات (سفید-بی رنگ -رنگ دار)مس-قلع- روی و سرب و کروم

دندانه نباتی: مازوج-سماق-پوست پسته-هلیله- بلوط-زاج سفید

معروفترین املاح که از جوشاندن مازوج با مواد رنگی بدست می اید : املاح الومین-املاح اهنی-املاح مس-املاح قلع-روی و سرب

حال با دانستن و اگاهی از انچه که در فن رنگرزی بکار برده میشود رنگ مصنوعی هرگز قادر به رقابت با ان نخواهد بود. و وقتی صحبت از صنایع دستی و هنر می کنیم بنیاد و کلیه مصالح ان دست ساز می باشد.

این امر در مورد تابلو های نقاشی -ساخت ادوات موسیقی و دیگر صنایع دستی نیز  مطرح می باشد. زیرا تمامی احساسات هنرمند و شوق و عشق و علاق که در وجود هنرمند پنهان می باشد به یکباره تبدیل به اثری شگفت انگیز می شود.

وقتی بروی قالی دست باف راه میروید نوعی درمان نیز همراه میشود که مرغوبترین قالی ماشینی از ان بی بهره است.

گرد اوری طبیعت انهم بصورت هنری که نیاز بقا است اثری نیست که زائیده ذهنی کند باشد بلکه هوش و عقل بالا ان را پدید اورده است.

در قالیچه بلوچ بیننده به یاد دختران بلوچ می افتد. با لباسهای زیبا و روسریهای الوان .پستی و بلندی راه چوپان و سیلابهای بهاری و شن بادهای سیاه. در این اثر جز به نظم به چیز دیگری نخواهیم رسید. این نظم و مهربانی از دستان پرتوانی بیرون امده است که طبیعتش جز ویرانی هنری ندارد.

رنگ لاکی که در قالیهای سیستان و بلوچستان دیده میشود کاملا ان را از دیگر مناطق جدا می سازد. پخته گی که از قره قوروت-روناس-قرمز دانه و جوهر لیمو و زاج سفید هم بالاتر است.خاک این سرزمین  گنجینه ای در خود دارد که اصالت ان را می توان دید.شغل عمده مردم ده خدری دامپروری بوده است.و از دوران نوسنگی در ایران  دامپروری اغازشده است.

استقامت این نوع قالیها بسیار بالا بوده است و غالبا یک بافنده این قالی را می بافته است. 

جنس ان پشم می باشد.و در دسته بندی انواع قالی به واسطه  تار و پود پشم به ان تمام پشم بلوچی می گویند.

در وسط قالی طرحی محرابی به چشم میخورد و نقشه حاشیه بر خلاف قالی متداول بلافصل بوم حاشیه بزرگ که مانند پر بصورت 7-8 در کنار هم قرار گرفته است و سپس زنجیره و سپس حاشیه کوچک از ویژه گیهای شناخت قالی بلوچی می باشد.طره و حاشیه یا سر فصل قالی مشتمل بر 9 ستون با سر ستون می باشد که کاملا در دو طرف سعی بر حفظ قرینه داردو و 7 مربع که داخل ان پر و خالی است و زنجیره ای که نقش مرکز قالی را جدا میکند. قرینه سازی کاملا محسوس و حساب شده است و بیننده را به توجه بیشتر در کلیه نقشه جذب می کند . 

گیاهان که سنبل نقشه  قالی بوده است در اینجا حکایت از وجود گیاهان مخصوص منطقه را دارد.

در بعضی از نقشها برای انکه خواب فرش کاملا مشخص شود قالی را مانند متن نوشتهای می باند.و مورد استفاده ان برای عبادت و یا پا انداز شخص بخصوصی استفاده میشده است.

مانند سجاده یا قالی برای  ورود عروس.

نقشه منحصر بفرد این قالی نیز مانند نقشه های منحصر بفرد خراسان که هر منطقه از منطقه دیگر شناخته میشود .قالی بجنورد با قالی بیرجند و گنابادو مشهد با یکدیگر متمایز بوده و هریک نقشه خود را داراست.

قالی اردبیل و تبریز متمایز از یکدیگر است.

قالی اصفهان و تهران و بوشهر هر یک دارای ویژه گی اقلیمی خود می باشند.

در تقسیم بندی نقشه قالی طرح اقتباسی را به واسطه ارتباط فرهنگی نام گذاری کرده اند . در این طرح اشکال هندسی مانند لوزی -مربع- مستطیل-بیضی طرح های گردان را پدید اورده اند.افغانستان-ترکیه-قفقاز امروزی و حتی گوبلن فرانسه را در این تقسیم بندی قرار داده اند.

سرو ایران که خود تاریخ شگفتی دارد و در زمان حمله مغولها از کاشمیر ایران به هندوستان برده شده و امروزه به نام کشمیر مشهور است در قالی ایران نشانه سبزی -شادابی و استقامت است و نقطه مقابل ان درخت بید است . در تابلو فرشها درخت بید نقش بیشتری در بیان داستان دارداما در نقش محرمات خطوط به  صورت راه راه و موازی هم از پاین به بالا و برعکس به رنگهای پهن و نباریک تقسیم میشوند. که دوران ان را با توجه به اثار بدست امده از ظروف و لباسهای ایرانی به دوران تخت جمشید نسبت میدهند.

ماهی سمبل تازگی است و استان هرات به واسطه اب خوش گوارش برای زیست مکاهیها هنرمندان را به خلق اثر ماهی درهم مشهور به هراتی نمود. ماهی هراتی به حرکت درامده و به ماهی درهم سنه کردستان- خورده ماهی-سگ ماهی-ماهی فراهان زنبوری- ماهی هرات مشهور میشود. که در قالی بلوچی ان را میتوان دید .اما طرح محرابی که در کمی پائین تر از حاشیه کوچک دیده میشود به دوران ظهور پس از اسلام نسبت داده شده است و محرابی ستوندار -قندیلی- درختی( انوتولی)گلدانی و دور نما را با خود همراه دارد.نقش هندسی که خود سبک دیگری است در این قالی دیده میشودکه بیننده را به یاد خاتم کاریها می اندازد.  

قالی بلوچ تلفیقی از هنر قبل از ورود اسلام و بعد از ورود اسلام را همراه دارد.زیرا در کشورهای همجوار مانند افغانستان-پاکستان-هندوستان که دارای تاریخ پیش از اسلام و بعد از اسلام می باشد به چشم میخورد.

البته پاکستان را نمیتوان از دیدگاه تاریخی سیاسی کشوری قدیمی دانست اما ساکنان ان دارای فرهنگ ویژه خود بوده اند. رنگ در کامیون های پاکستان نشان اشنایی این مردم با رنگ امیزی می باشد.

هرات امروزی دومین شهر بزرگ افغانستان می باشد که رود زیبای هری رود از کنار ان میگذرد. به زبان اوستایی هرویوا و زبان فارسی سنگ نبشته می گویند . مردم ان به فارسی با لهجه هراتی سخن میگویند.میوه مشهور ان انگور لعل است. ارامگاه خواجه عبدالله انصاری در این مکان است. ساتی برزن والی ان که هراتو گفته میشود در زمان داریوش انجا بوده است.

در معماری نیز به تیری را که یک سر ان گیر دار و یک سو ان ازاد باشد طره می نامند.
نمد پرک دار که درخراسان بافته مشود.پرز بالا ان و نقوش خارج از سطح نمد که به روی نمد بار دوم مالیده میشود.
قالی بلوچی-تار پود پشم یا تمام پشم در این قالی از ترنج و لچک با تمرکز و تفرق یاد
شده است.

خونت برای قالی سلطان بریختند
ابله چرا نخفتی بر بوریای خویش
سعدی

در فرهنگل لغات قالی را قسمتی از گلیم پرزدار منقش گرانیها که خالی نیز گویند معنی نموده اند.
همچنین قالی نام زنی که حاکم ارمنستان بوده است (منقل احمدبن یحیی)
نام دهی زیبا که تمامی فوائد را داراست.(نزهه القلوب)
یا قالیچه سلیمانی: بساط سلیمانی که تخت ان حضرت را بر ان میگسترانده و باد ان را برداشته میبرد.(دهخدا)
انچه که حائز اهمیت است قالی با ابزار کامل شروع شده و امروزه از خود مشتقاتی به نام انواع گره-انواع چله- انواع دار قالیو تنوع در نقشه و رنگ را بهمراه اورده است .در حالیکه هنوز نمیتوان گفت کاملترین وسیله نقلیه چیست؟
پس از انکه مروری بر تاثیرات جغرافیای و فرهنگی در مورد نقشه و رنگ داشتیم به قسمتهای مختلف قالی اشاره ای خواهیم داشت تا بتوانیم با دیگر نکات اولیه قالی هماهنگ شویم برای درک انواع گره ها -داریا دستگاه قالی و دیگر ابزار.
در ابتدا وقتی به قالی نگاه میکنید به یک نوع دوخت یا گردش نخ بر می خورید که غالبا با رنگ متن قالی یکی است نام ان شیرازه است . شیرازه را همزمان با بافت قالی و یا مجزا تهیه و به قالی نصب میکنند .که همان دو حالت یاد شده نوع بافت را مشخص می کند.
2- لوار یا کناره که عامیانه لور هم می گویند اولین گره ها که با زمینه یا همان متن قالی هماهنگ است بافته میشود این کادر بندی اولیه در تقویت ذهنی رنگ قالی نقش بسزایی دارد زیرا خالی از نقش است .
3- زنجیره : قالی مرغوب و کامل از دو نوع حاشیه بهره مند است که دور تا دور حاشیه بزرگ را زنجیره احاطه می نماید. قالی از چهار زنجیره یا حاشیه کوچک تشکیل شده و حاشیه کوچک دو برابر زنجیره محسوب میشود .
4- حاشیه کوچک: حاشیه کوچک در کناره های حاشیه بزرگ قرار گرفته است.
5: حاشیه پهن که عرض ان بزگترین قسمت کادر دور قالی را بخود اختصاص داده که در نقشه کاملا مجزا و دارای ضوابط مربوط به خود می باشد.خلاصه داستان نقشه قالی در حاشیه مطرح میشود و از اجزا بسیار مهم قالی است.
6:طره یا بند : در زبان ترکی سو به معنای اب نیز گفته میشود و استادان قالی اردبیل طره را مانند اب در یک بند روان معنا میکنند.
غالبا ساده بافته میشود و در اثار ارزشمند داخل ان خطوط هندسی قرار داردو کار ن جدا سازی حاشیه-زنجیره-کناره می باشد و پل ارتباطی میان کل نقشه قالی و حرکت دید بیننده به کلیه نقشه و بررسی تک تک را دارد.
7- زمینه یا متن بوم: به نقش قالی که نگاه کنیم گویی این نقوش بر سطحی با رنگ خاصی افریده شده است ه همخوانی با شیرازه و کناره دارد .
8: لچک و ترنج: به گوشه های داخل متن که مثلث را یاد اور میشوند لچک می گویند.که در قالی 4 زاویه ان دارای لچک است.
ترنج مرکز قالی که تجمع کل نقشه و شکل کامل لچک است دیده میشود.در بعضی از قالیها کار لچک بافی تا نیمی از 1/4 ترنج کاملا مجزا بافته میشود و سپس در کنار هم پهن میشود.در موزه فرش ایران یک نمونه از این نوع بافت وجود دارد که با ائینه بقیه قالی و نحوه قرار گرفتن ان برای بیننده تداعی میشود.
9- قاب: در سبک قابی به ان مفصلا خواهیم پرداخت.
زیر پایه لچک و مرکز ترنج به نام گل گوشه شناخته شده است.
10: نقوش هندسی در کلیه حاشیه فرش وجود دارد.
11: سر ترنج قالبهایی که به بدنه و در تمامی لچک ترنج ها استفاده میشود.
12:توازن و تقارن: انچه که در هنر قالی بافی مهم است تمرکز و تفرق در نقشه بوجود اورنده توازن و تقارن است. در قالی پلونزی با این مطلب کاملا بر می خوریم که تقارن قالی با گلی ایجاد شده و توازن با رنگها توانسته است این تفرق نقشه را به تمرکز دید تبدیل نماید.

family Tress 

p-502

the 

mythology کادر ابی رنگ مربوط به درخت 

فامیلی ایرانیان است

اهورامزدا در راس خانواده

خدای عاقل

انسانیت

مخلوقات

کردار نیک

گفتار نیک 

ریسدن نخ با دست

در تاریخ اساطیر درخت حیات ایرانیان از اهورا مزدا 

شروع میشود 

خدای عاقل

انسانیت و بشریت

نیکو کاری

عدالت 

اتش 

پندار نیک 

گفتار نیک

کردار نیک

حیوانات و گله ها جای گاه خود را دارند.

یا در داستانهای حضرت موسی وجود مار و دیگر قصه ها

با دوران حکومت هخامنشیان میتواند محصولی منحصر بفرد 

داشته باشد.

که بعد از قرنها صدای رسا صداقت ملت ایرانیان است

نمدها و قالیهای بدست امده فراتر از یک تاریخ ساده را زنده میکنند

وجود حیوانات در داستانهای اساطیری و کتب مقدس
تاثیر بسزایی در ترسیم نقوش انان در قالی ایران داشته است.
با توجه به هنر نقشه کشی  در قالیبافی ایران
 استاد و راهنما برای شکل گیری این نقوش بوده است.

در قالیهای ایرانی اژدها دیده میشود.

ابتدا ورود به موزه فرش تهران با قالی بزرگ رو برو میشوید که این نقش را داراست.

در ایران باستان تا ایتالیا و رم و یونان - هند و چین وجود اژدها در داستانها بوده است و غالبا ان را در
دریاها مشاهده کرده اند.
پرندگان نیز نقش بسزایی در قالی ایران دارند که سیمرغ با سرو گردن اژدها دیده میشود.
گوزن که به همراه اسب و دیگر چار پایان تحت سلطه انسان قرار گرفته که والا بودن مقام انسانی رانشان میدهد.
در داستان معراج پیامبر اسلام از براق نام برده شده است .

که هنرمندان ایرانی ان را ساخته و پرداخته  است.به طور کلی طرح نقشه قالی ایران تاکنون به 20 گروه تقسیم بندی شده است که 

جانوری-اسلیمی پیچک دارو ماری-اسلیمی دهن اژدریکه با استفاده از دو خط منحنی باز که به صورت دو شاخه رسم شده مانند دهان باز اژدها است که به این نام شهرت یافته است.

طرح اسلیمی : طرح انتزاعی درختی است با پیچ و خم و شاخ و برگ زیاد. در دوران صفویه در کاشیکاری نیز بکار گرفته شد.اسلیمی با دو بند یاد اور رقص در اب نیز است.

البته در طرح افشان نیز افشان اسلیمی و حیواندار نیز هست اما در دسته طرح افشان قرار می گیرد نه در اسلیمی و و اسلیمی و شاخ گوزن حیواندار در دسته طرح های بندی قرار میگیرد.

نقشه شکارگاه پیش از اسلام بکار گرفته میشدونقش محرمات در دوره هخامنشیان از ظروف و لباسهای ایرانیان به جا مانده از ان دوران می رسد.

1-طرح ها اثار باستانی و اسلامی

2-طرح های شاه عباسی

3- طرح های اسلیمی

4-طرح افشان

5- طرح اقتباسی

6- طرح بندی

7- طرح بته

8- طرح درختی

9- طرح ترکمن

10-طرح شکارگاه

11-نقش قابی

12-طرح گل فرنگ

13-طرح گلدانی

14- نقش محرمات

15-ماهی درهم یا هراتی

16-نقش محرابی

17-نقش هندی

18- نقش ایلاتی

19- نقش تلفیقی

20-طرح های تصویری و تابلویی

پس نمیتوان گفت نقش اژدها اختصاص به کشور یا قوم خاصی داشته است .
بلکه مفهوم تفاوت دارد.

ابریشم طبیعی که عمده ترین مواد تشکیل دهنده ان پروتئین می باشد واژهای است با ریشه فارسی که در عربی وارد شده است.

این ازمایش روی ابریشمی شده است که امروزه معمول می باشد. طرز سوخت تک شعله زرد رنگ که خود بخود خاموش میشود و خاکستر ان ساه و دودی با لبه نرم بوی ان شبیه به پشم سوخته با تعفن استکه هنگام نزدیک کردن به بینی به مشام میرسد. که امروزه در قالیبافی و گلیم بافی استفاده میشود.
بهترین نوع شناخت الیاف مصنوعی از طبیعی اتش زدن ان از قدیم بوده است پنبه گیاهی طرز سوخت با شعله یکنواخت و به اسانی میسوزدو خود بخود خاموش نمی شود.خاکستر ان دودی رنگ با لبه نرم و بوی کاغذ سوخته دارد و دود بعد از خاموش شدن شعله دیده میشودبا شعله زرد مایل به نارنجی اتش میگیرد به هم نمی چسبد و کوتاه میشود.
کتان گیاهی اسان و با صدا میسوزدو خود بخود خاموش میشودو بوی علف سوخته دارد.
پشم حیوانی خوب میسوزد کز می خورد و در مقابل اتش واکنش دارد اصطلاحا میترسدخاکستر بجا مانده زبر و سیاه است و بوی موی سوخته دارد و دود ان دودی رنگ در ورای شعله دارد که زرد مایل به نارنجی وسط ابی بنفش در پائیندارد.

نوعی کلاه نمدی فارس

 در هنر نمد مالی انچه که حائز اهمیت است زمانی پشم در هم میشود که کلیه مواد از یک نوع باشند .

اگر مقدار ناچیزی پشم مصنوعی بکار گرفته شود نمد عمل نمی اید.

در هنر نمد مالی از دار قالی -دفتین و قیچی-چله و پود نازک و کلفت و گره خبری نیست.

انچه که به نمد شکوه و جلال می بخشد ارتباط مستقیم جان به جان نمد و نمد مال است.

در نمد مالی از شیرازه دوزی خبری نیست لبه ها با دست گرفته میشود.

هیچ هنری تاکنون به اندازه نمد مالی رابطه نزدیک با بدن انسان نداشته است.

نمدها بر حسب نوع پشم کلفت نازک و مینیاتوری مالیده میشوند.

نوعی کلاه نمدی و نمد مالی به سبک مردم فارس انتخاب شده است تا با اثار بدست امده در تخت جمشید و هدف از پیگیری این مطالب ملموس تر باشد.

کجا مردمی را میتوان یافت که برای هنری که متعلق به نیاکانشان نیست اینگونه تلاش و جانفشانی کنند؟

اگر هنر قالی بافی در غرب رونق داشت نیازی به بافتن قالی بهارستان و پلونزی و چلسی نبود.

نمد مالی نیز بعنوان هنر اولیه مطرح نبوده است بلکه نیاز مردم ان را خلق کرده است.

حال احیا این نیاز چگونه خواهد بود؟

در این تصویر مغان را با کلاه نشان میدهد که بنابر اضهارات خانم پروفسور هاید ماری کخ از نمد می باشد.

نمد مالی در ایران به صور گوناگون سیلیقهای عمل می اید اما اساس این هنر یکی است

در ابتدا پشم مورد نظر خود را برروی حصیری باز نموده و سپس ابی بر ان زده و پیچیده و با طناب محکم بسته و با دست حد فاصل        ارنج تا زیر بازو غلتیده شود . در بعضی مناطق با پا این عما انجام میشود . صابون قلیای بر روی ان کشیده و دوباره پس از شکل دادن طرح استفاده لبه برگردان باز مالیده میشود.

نمدها با نوع پشم بکار گرفته میشود . بطور مثال قسمت ممتاز پشم برای مصارف پوشاک استفاده میشود.

فرمی که از ان حاصل میشود لطیف و قابل انعطاف بوده است.

امروزه لباسهای بسیار گرانی از نمد تهیه میشود.

متاسفانه وجود این اثار افرادی را که میل چندانی به تحقیق در مورد تاریخ ایران زمین ندارند به همین جمله بسنده میکند که همه چیز وارداتی است  

در حالیکه اثار مکشوفه در شوش بیانگر پرورش گوسفند در ایران از دوران نوسنگی 

و پرورش پنبه در خلیج فارس حدود 3000 سال پیش از میلاد مسیح  

و یا نوشته هرودوت در مورد ابریشم که از ان به بافته های مادی یاد میکند

و یا یافتن میلهای مفرغی در حصار دامغان که مخصوص ریسنگی است  

و متعلق به 300 سال پیش از میلاد می باشد این مطلب را پدید می اورد  

که انچه که به یغما رفته بود در زمان داریوش باز پس گرفته شد.

علت توجه به امر ریسندگی برای ان است 

که برای تهیه قالی نیاز به فن ریسیدن الزامی است . 

زیرا تار و پود اساس حیات ریسندگی است.

و دوام گره ها به ان بستگی دارد.

جایگاه ایونیای باستان در سواحل ترکیه.

اهدا پشم توسط یک ایونی

ایونی ناحیه ای قدیم در اسیای صغیر و جزایر ایونی غرب سرزمین اصلی یونان-جنوب ایتالیا

کرک: از الیاف ظریف لابلای موی بز یا شتر بوده است که پس از انجام یک سری کار بر روی ان در بافت قالی بکار برده میشود و دارای گره های ریزتر از پشم و بافت هایی مرغوب تر از پشم دارد.ابریشم

از کرم ابریشم گرفته میشود . بیضی شکل و درای طول1تا 4 سانتیمتر و قطر5%تا 3 سانتیمتر می باشد. و از برگ توت تغذیه مینماید.امروزه ان را پرورش داده و مازاد را رنگی نموده و در هنر سرم دوزی نیز استفاده می نمایند.

ابریشم : از کرم ابریشم بدست می اید. ابریشم خام- ابریشم گجین- ابریشم پخته

ابریشم خام: از پیله گرفته شده و به نخ تبدیل میشود.

ابریشم گجین: پس مانده ابریشم است که از باقیمانه الیاف بریده شده بدست می اید.

ابریشم پخته: دراین نوع ابریشم مادهای بنام سرازین وجود دارد که چسبنده بوده است که ابتدا ان را پجته تا این ماده چسبنده از بین رود.

کلاف ابریشم را به نخ تبدیل کرده که به ان نقادی می گویند.

ابریشم را چند لا نموده که به این مرحله کوبی اطلاق میشود.و در خاتمه ابریشم را تا ان حد تابیده تا بتواند حرارت بالا 140 را تحمل نمایدو در مقابل مواد قلیاییمقاوم تر از پشم -کرک و سایر بوده است.

اگر نقش گیاهان را فراموش نکنیم و باغهای ایرانی را در یاد اوریم و کشتزارهای پنبه را تجسم کنیم یکی دیگر از  مصالح بافت در فرش را میتوانیم همراه داشته باشیم.

وجود باغهای زیبا در ناحیه فارس و کشتزارها نقش این مصالح را در بافت قالی برای ما زنده می کند.

چگونه است اتش اسکندر فرشهای ابریشم را سوزانده اما مبلمان از این فتنه در امان مانده اند؟

به گزارش پلو تارک اسکندر -37- از زبان داریوش-227- مبل-دکتر پرویز رجبی می نویسد:

اسکندر برای انتقال مبل و دیگر اشیاقیمتی تخت جمشید از 10000 استر و 5000 شتر استفاده کرد.دیگر نویسندگان یونانی نیز مبلهای گران بهایایرانی را ستودهاند. استرابون می نویسد: در اردوی ان ها پیاله های نوشابه و هر چیز دیگر چنان پر زرق و برق و تزیینی است که از زر و سیم برق می زند.

پایه برنزی مبل شاهی در موزه بریتانیا نگهداری میشود.

حال برای تبدیل پشم به خامه و جدا کردن ان برای نمد مراحل مختلف را که روی پشم انجام میشود نام بردو توضیح داد:

طبقه بندی: از لحاظ کیفیت و رنگ طبقه بندی شده و در ابتدا پشم مورد نیاز نمد و قالی از هم جدا میشودو همچنین رنگها نیز از هم جدا میشود.

2- حلاجی و شستشوکه پشم از گرد و خاک دوران چرا و فضولات پاک میشود که در این قسمت وجود مهندسین نقش بسزایی در ساخت حوضچه های شستشو پشم دیده شده است. در تصویر یک حوضچه مدرن امروزی و یک قنات را می بینیم تا بتوانیم تجسم کنیم که این حوضچه ها در چه قسمتی قرار میگرفته است تا پساب ان که کود و اب بوده است به کجا بریزد.

در ابتا گوسفندان را زنده شستشو میکردند به این روش گرده شور می گوینداما وجود حوضچه هایی برای شستشو  پشم مرده نیز وجود داشته است.زیرا بازیافت در دوران ایران باستان معنا و مفهوم غنی داشته است. باز یافت در حقیقت همان اکوسیستم طبیعت بوده است نه پس مانده زباله های ادمی!

ریسندگی از مشاغل ابتدایی محسوب میشود که امروزه به دوروش انجام میگیرد 1-دستی

2-ماشینی 

مرحله ماشینی نیازی به توضیح ندارد زیرا کارخانه های تولید کننده و سازنده ماشین به یک روش انجام میدهند پشم بوسیله ماشین ریسندگی به نخ نازک تبدیل شده دوباره تابیده و دو لا کلاف می شود.

اما به وسیله دستدوک ابزار کار است.از ابتدایی ترین ابزار کار .پشم پس از حلاجی به وسیله شخص ریسنده به دوک متصل میشود سپس چرخانده و کم کم پشم کنترل شده به طرف دوک هدایت میشود.تاب نخ که بر اثر گردش روی هم پیچیده شده نیاز به وجود ابزار دیگری را فراهم می نمایدو ان چرخ چوبی است که روی پایه قرار گرفته و به وسیله دست حول محور خویش می چرخد.میله ای که متصل است سریعتر از چرخ می چرخد

شخص نخ ریس با یک دست  پشم را به طرف میله هدایت میکند و با دست دیگر  چرخ را می چرخاند.و گاه ان را به دور چوب بسته تابانده و سپس بجای دستگاه ایستاده و ان را می ریسند.

امروزه شماره گذاری نخ بیانگر تجربه بسیار زیاد بافندگان است ودانش کهنهر چه شماره نخ بیشتر باشد قطر کمتر و بافتی ظریفتر با رجشمار بالا خواهد داشت.

مبل شاهی

در طبقه بندی پشم زنده-مرده-دباغی شده مطرح است.

پشم زنده که در فصول بهار و پائئیز چیده میشده است و دارای لطافت-نرمی-براقی و الیاف بلند است. که از استحکام بالایی برخوردار است . که احتمالا فرش و نمد پازریک از این نوع بوده است.

پشم مرده پس از ذبح  حیوان بدست می اید که در حین جدا سازی اانعطاف خود را از دست میدهد و چون برای جدا سازی پشم از پوست زیرین باید از اهک استفاده نمود از خاصیت رنگ پذیری نیز محروم می باشد.

پشم دباغی شده از گندیدن ریشه مو  حیوان ذبح شده بدست می اید که دارای ضخامت و نامرغوبی ویژه خود است.

حال میتوان تصور نمود که علت پیشرفت و تنوع قالی -نمد-زیلو-حصیر در ایران چه میتواند باشد.

طبقه بندی پشم گوسفند:

1-سفید -ممتاز

2-بژ-

3-قهوهای مسی

4-قهوهای تیره

نکبان با نوعی کلاه نمدی که در جاهای خاص استفاده میشده است در حال حمل بره

توضیحی در باره نمد

پس از انکه انسان به استفاده از پوست حیوانات اگاه شد به مرور زمان این پوست از شیرازه اصلی خارج شده و پوسیده شده است در همین روزگار است که    همان باقیمانده پوست بر حسب پاخوردن تبدیل به تخته نمدی شده باشد. و چون نیازی به استفاده از قالی های بزرگ برای همه نبوده است و طبق انچه که از غارت اسکندر مقدونی علاوه بر کاخ تخت جمشید از خانه ها شده است مبلمان نیز مطرح شده است .

استفاده از نمد بعنوان لایه میانی مبل غیر عادی نیست.

حال به اناتومی پوست    گوسفند نگاهی می اندازیم:

بهترین پشم گوسفندان در مناطق کوهپایهای خوش اب و هوا پرورش می یابد.استان فارس  در ان دوران دارای این شرایط بوده است. بزغاله ها را باید پس از تولد معرفی و دارای شناسنامه میکردند . این بدان معنا است که پشم و نوع ان نیز کاملا شناخته شده بوده است.

بهترین قسمت پشم بالای دستهای حیوان بین گردن و شکم است.که مقدار کمی را به خود اختصاص میدهد.سپس از بالاس سر تا انتها دم زیر قوس کمر که باز نیز قسمت کمی را به خود اختصاص میدهد.زیر گردن -پشت و پهلو قسمت بیشتری را به خود اختصاص داده که از درجه ان کاسته و پشم روی سر-دست و پا و شکم بیشترین و نامرغوبترین پشم را دارااست.

گوسفندان به واسطه چرا در مراتع طبیعی دارای پشمی مرغوب می شوند بهمین نوع تغذیه پشم بهاره که دو بار چیده میشود . اواسط بهار و اوایل پائیز بهترین نوع پشم را دارد.

در زمانیکه حیوان تغذیه مصنوعی دارد پشم زمخت و زبر استکه مشهور به پشم پائیزه است.

بهترین نوع پشم سفید خالص عاری از هرنوع رنگ و الودگی دارای 30 میکرون قطر می باشد.پشم درجه دو 30 تا 35 میکرونو پشم درجه سه 30 میکرون قطر دارد.

در این تصویر که زنی هخامنشی  سوار بر اسب را نشان میدهد می بینیم که اگر شلاق بعنوان اسلحه پلیس استفاده میشد  می بایست وجود محافظ به نقش در می امد در حالیکه جلوی این سوارکار زیبا شخصی که در حرکت است اراسته و لطیف می باشد. این نگاره در ترکیه امروزی که منتسب به ساتراپ نشین ایرانی در نزدیکی داشکیلونیا داسکیلون پیدا شده است.

به استفاده از  جارو بجای تازیانه بیشتر باید اندیشید!!

در کتاب از زبان داریوش شلاقه ها را بعنوان اسلحه و فراش باشی ها را پلیس معرفی میکرده است.و با تکرار فراش باشی در زمان صفویه مقایسه نموده است.

حقیر در مورد کار برد این نوع وسیله که  نویسنده و یا مترجم شلاق معرفی نموده است تردید دارم.

اگر در روستاها که نمد و قالی بافته میشود نگاه کنید با یک وسیله ای رو برو میشوید که با توجه به موقعیت ان خانواده یا از جنس  الیاف گیاهی یا  چرم و چوب بوده است .

اگر این را باور کنیم که ابتدا بروی اسب نمد و سپس قالی به جای زین گذاشته میشده است .پس برای به حرکت در اوردن اسب تازیانه مورد نیاز بوده است. زیرا تناسبی بین حمل زین اسب که نمد و قالی می باشد و شلاق جز در استفاده برای سواری مفهوم دیگری ندارد.

صحبت در مورد کار گیری شلاق که از دسته ان چند ریسمان اویزان است همزمان با حمل قالی و نمد و مبل میتواند نوعی وسیله غبار روبی نیز باشد.

متخصصین نگهداری فرش بر این عقیده اند که بهترین راه زدودن گرد و غبار از لابلای گره ها ضربه زدن به قالی است.

خصوصا که ارتفاع  دسته شلاق بسیار کوتاه تر از شلاقی است که ارابه ران ها در دست دارند.و انتهای  ان گوی است.

اخرین اسیر 

سکایا

فراش یا فرش بر

در این تصویر هر یک از خدمه تخته فرش یا نمد را به زیر بغل گرفته اند و انچه که در دست دیگر دیده میشود شلاق شناسایی شده اشت.

اما تاکید بر نقوش حجاری شده و انهنا در قسمت میانی 

حاکی از ان است که این بافته فرش باشد.

بنده خود اثار تخت جمشید را  دیده ودر ان توجه به تفکیک اشیا هنگام حجاری بسیار دیده شده است.

شلاقها برای زدودن گردو غبار بکار میرفته است که احتمالا کار جارو را انجام میداده است

نمد از فشرده شدن پشم ساخته و پرداخته میشود و طرح و نقش ان از پشت نمایان نمی شود مگر نمدهای بسار ظریف که هنگام لوله کردن به لطافت ابریشم میشوند که از ان در البسه استفاده میشده و نیز هم اکنون از زیباترین البسه جهان مد می باشد.

امو دریا : نام ایرانی رود معتبر اسیای مرکزی که 2540 کیلومتر طول و از ارتفاعات رشته کوههای هندو کش و فلات پامیر سرچشمه می گیرد و پس از عبور از دشت ترکستان به دریاچه ارال می ریزد.

این رودخانه در زمان هخامنشیان مهم بوده است.

در زمان اسکندر   به رود جیحون وارد  دریای مازندران می شده  اما بعدها 

تغییر مجرا داده و به طرف دریاچه ارال جاری گردید.  

                رودخانه امو دریا که

     پراب و از جنوب تاجکستان گذشته  

و مرز جنوبی با افغانستان و وارد خاک ازبکستان و ترکمنستان شده.

نام باستانی -اریای رود جیحون امو دریا و خشاب بوده است. اب خوش معنا شده است 

امروزه کشتیرانی در ان رایج است و بعلت کمبود خط اهن و راه اهن عشق اباد بهره برداری بیشتری میشود.

دانشنامه اریانا

در مراسم رسمی شاه هیئت های نمایندگی همه کشورهای شاهنشاهی بزرگ بهترین هدیه خود را تقدیم میکردند. 

                                                                          سو ریها به همراه دوقوچ جای خود را به هیئت بعد میدهند                      کلاههای نوک تیز توجه همه را بخود جلب میکند.

سکاهاهای تیز خود    امدند

از شرق دریای خزر 

چه خونخوار که در مرز شمال شرقی ان سوی امو دریا و سیر دریا می زیسته اند و چه سکاهای ان سوی دریای سیاه.

هدیه انان یک دست لباس کامل سواران ایرانی است که شلوار سوار کار نوعی جوراب شلواری شناخته میشود.

در حفاری های سال های 1933-1934 حدود 30000 لوح گلی به خط میخی عیلامی در تخت جمشید یافت شد که حدود 6000 لوح ان تقریبا سالم بود.

این لوح ها متعلق به بایگانی دیوانی داریوش بزرگ است.

متن لوح در باره در امدها و مخارج و یک نوع دفتر روزنامه و ترازنامه است.

خانم هاید ماری کخ و پروفسور والتر هینتس که از دوستان و  دکتر پرویز رجبی در این زمینه تحقیقاتی در دهه 70 انجام داده اند.

این لو حه ها برای ما ایرانیان بسیار مهم و کار گشا است.

زیرا در هر زمینه از فعالیتها امروزه و یا فراموش شده دستور العمل خود را دارد.

کوروش کبیر  در صدد ثبت اثار خود بر نیامده است . همان اطلاعاتی که از سنگ نوشته ها و هرودت و گزنفون مورخینی که نسبت به کوروش دید معنوی داشتند در کتب خود معرفی نمودند.

شاید دوران کوروش کبیر دوران جمع اوری و متحد کردن بوده است و دوران داریوش به واسطه قتل بردیا و ظهور مدعیان در گوشه و کنار ایجاد تشیکیلات اداری الزامی بوده است.

این لوحه ها بیانگر حقیقتی انکار ناپذیری است که ایران مجموعهای از اقوام متحد جاودانه خواهد ماند.

انچه که به قالی و بافت و گلیم و نمد مرتبط است در این لوحه ها میتوان به  مخارج ثبت شده در امور پشم- بز زنده-ابریشم- کارگران نجار مبل ساز وحقوق زنان و مردان در انان یافت.

امید است هر چه زودتر این گنجینه به خانه خود باز گرداننده شود.

و مترجمین بدون دخل و تصرف متون ان را در اختیار ملت ایران قرار دهند.

متن یکی از این لوح ها به این شرح است>

در سال 502 پ-م در ابادی پرمیه برای یک حق الاجاره 2230 لیتری جو 300 لیتر کسری ثبت شده است(1955PF( معمولا این کسری ها در سال های که زمین بهتر بود باز پس میگرفتند.

مثلا مستاجری به نام خومنکه که در همان سال 502-پ-م 50 لیتر جو دریافت کرده بود1530 لیتر یعنی 30 لیتر بیش از میزان مقرر محصول تحویل داده است.

دیوان اداری هخامنشی با زمین و زمین داری بسیار با دقت رفتار میکردند.بانک معروف مورشو که حق انحصاری در یافت تمامی اجاره املاک سلطنتی -قنات و گاوهای شخم زنی را در اختیار داشت.

یا در لوح 13banحدود 130 لیتر جو 

حوالهء امورته به صورت (به مرور)دریافت کرده است.

امورته سال 21-ماه شیبار

نهمین ماه عیلامی

و یا در جای دیگری استرابون در باره حرمت رودها مینویسد:

ایرانی ها در رودخانه ادار نمی کنند و بدشان را در ان نمی شویند. این ها در رودخانه حمام نمی کنند و هیچ موجود مرده و هیچ چیز الوده ای را در ان نمی اندازند.

موفق به دیدن این الواح نشده ام اما انچه که به گمان می اید ایجاد دستگاههای قالی بافی به شکل دارهای ایستاده در همان زمان تکمیل شده است.

پارچه بافی و گلیم بافی و نمد زنی پیشتر استفاده میشده است.

برای ساختن مبلهای شاهی نجاران ورزیده برای اتصاال تشکجه و پشتی روی مبل باید ظرافتی را بخرج میدادند تا تشکجه و مبل در جای خود ثابت بماند.

برای درک این مطلب از بررسی کتیبه داریوش شروع کرده و در راه به  ان میرسیم

در این تصویر که       در کرمانشاه محل سنگ نگاره داریوش -بغستان -جایگاه خدایان نامیده می شد که در بهیستان و در فارسی بیستون شده است.

الهام گرفته از نگاره انوبنی نی شاه در سر پل ذهاب است.

اخرین نفر از شورشیان سکای است

سکاها به واسطه تیزی انتهای کلاه به این نام مشهور بودند.

لوح های دیوانی به دست امده از شوش حکایت از ان دارد که پارس ها حدود سال 685 پیش از میلاد در سراسر عیلام سکونت داشتند.

با سقوط بابل در سال 539 کوروش مهم ترین امپراطوری همسایه را در دست داشت.

به شمال شرقی توجه داشت و درسال 530 پ-م برای جنگ با سکاها راهی شد.به قلمرو انان رخنه کرد و از امو دریا گذشت.

در این نبرد پسر ملکه سکاها کشته شد و کوروش از زخمی که بر داشته بود سه روز بعد جان سپرد.

نمونه هایی از گیاهان سنتی و حفاظت شده ایرانی برای رنگرزی نیز بکار گرفته میشده است.

گردو

روناس

سوسن چلچراغ